Obecnie na Svalbardzie (archipelagu na Oceanie Arktycznym należącym do Norwegii) znajduje się sześć stacji badawczych obsługiwanych przez polskie jednostki. Wśród nich można wymienić całoroczną Polską Stację Polarną Hornsund zarządzaną przez Instytut Geofizyki PAN. Na stałe przebywa w niej grupa 10–12 osób, do których w czasie wiosennym i letnim dołączają naukowcy z Polski i całego świata. Dodatkowo na wyspie znajdują się mniejsze stacje logistyczne należące do Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Wrocławskiego. Niebawem zostanie oficjalnie otwarta stacja należąca do Uniwersytetu Śląskiego.

Transport aparatury badawczej w czasie wiosennej wyprawy Uniwersytetu Śląskiego na Svalbard

Instalacja podstawowej stacji meteorologicznej na morenie lodowca Werenskiold

Instalacja automatycznej stacji meteorologicznej w ramach projektu CRIOS na lodowcu Hansa umożliwiającej dostęp do danych w czasie rzeczywistym poprzez satelitarny transfer danych

Średnie transportery pływające służące w Polskiej Stacji Polarnej Hornsund do rozładunku zaopatrzenia docierającego z Polski

Centrum Naukowo-Logistyczne na Svalbardzie pod kierownictwem dr. Dariusza Ignatiuka z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego to nowo powstałe centrum badawcze na naszej uczelni. Do powstania stacji badawczej przyczyniła się również praca kierownika oraz wszystkich członków zespołu. Będzie ona służyła potrzebom naukowców, nie tylko wyposażeniem, ale również usytuowaniem.

Stacja badawcza Uniwersytetu Śląskiego jest usytuowana w samym Longyearbyen – stolicy Svalbardu, jedynym miejscu na wyspie, gdzie znajduje się lotnisko. W Longyearbyen zlokalizowany jest także Uniwersytet Arktyczny, na który wyjeżdżają nasi studenci i doktoranci realizujący projekty badawcze z naukowcami z UŚ.

– Potrzeba tego centrum i własnej stacji badawczej jest wpisana w wiele rządowych dokumentów – mówi kierownik Centrum, dr Dariusz Ignatiuk. – Zapis o konieczności jego powołania znalazł się w Strategii Badań Polarnych oraz w najnowszej polityce polarnej państwa. W efekcie długotrwałych prac udało się wszcząć procedury i powołać do istnienia własną bazę badawczą.

Do dwóch podstawowych zadań Centrum Naukowo- -Logistycznego należą wsparcie logistyczne oraz wsparcie naukowe.

– Polacy są największą poza Norwegami nacją prowadzącą badania naukowe w tamtym rejonie – mówi dr Dariusz Ignatiuk. – W naszym zespole realizujemy obecnie pięć projektów. Podpisaliśmy umowę z Narodowym Centrum Nauki na projekt zacieśniający współpracę polsko-norweską, kończymy również inny projekt, który rozwija monitoring na Svalbardzie. Nadzorowaliśmy stałe stacje monitoringu praktycznie na całej wyspie. Te wszystkie projekty, jak i kolejne, będziemy od tej pory prowadzili, wykorzystując nową bazę. Powstała stacja badawcza będzie również pełniła funkcje magazynowe dla ekwipunku, z którego korzystamy podczas badań. Do tej pory skutery, elementy sprzętów, aparatur i elektroniki składowaliśmy w różnych miejscach – niektóre z nich mogą przebywać w zimnie, ale inne muszą być zabezpieczone przed mrozami. Po przybyciu na miejsce wiele czasu zajmowało nam zebranie całego zapotrzebowania i przygotowanie się do wyprawy z powodów logistycznych i czasowych. Gdy stacja zacznie funkcjonować, cały sprzęt będzie magazynowany w jednym, dostosowanym do tego miejscu.

Badania prowadzone przez załogę Centrum dotyczyć mają głównie zmian klimatycznych. Według kierownika globalne ocieplenie, które obserwujemy na Ziemi, w Arktyce zachodzi cztery razy szybciej.

– Nasz zespół prowadzi badania nad zmianami klimatycznymi od ponad pięćdziesięciu lat. W dużej mierze skupiamy się na zmianach zachodzących w kriosferze, czyli w zasięgu lodowców: ich termiki, hydrologii, a także na udziale tych procesów w podnoszeniu się oceanów oraz permafroście – rozmarzaniu gruntów, klimatologii, meteorologii. Zakres prowadzonych badań jest naprawdę bardzo szeroki – mówi naukowiec.

Wyprawom badawczym często towarzyszą studenci i doktoranci. Ich rolą jest zbieranie materiałów i przeprowadzanie analiz do prac magisterskich czy doktorskich. Udział tych młodych ludzi zaczyna się już na etapie przygotowania ekspedycji: składania wniosków, załatwiania ubezpieczenia, przygotowywania i sprawdzania sprzętu.

– Proces przygotowawczy jest jednym z dłuższych, dlatego dzięki udziałowi mogą się dowiedzieć, jak odpowiedzialnym przedsięwzięciem jest taka wyprawa – wyjaśnia naukowiec.

Otwarcie polskiej stacji badawczej w Longyearbyen na Svalbardzie planowane jest na styczeń 2025 roku. Załoga Centrum Naukowo- Logistycznego pod kierownictwem dr. Dariusza Ignatiuka planuje przybyć do nowej siedziby pod koniec marca 2024 roku, aby ją odpowiednio wyposażyć. Zespół laboratoryjny pracuje, by określić priorytety zakupów do laboratorium na najbliższe trzy lata, jednostki gromadzą sprzęt, który w lecie zostanie przetransportowany do stacji statkiem naukowo-szkoleniowym Horyzont, należącym do Uniwersytetu Morskiego w Gdyni. Niebawem będziemy świadkami inauguracji nowej stacji badawczej, w której ważne miejsce zajmie nowe Centrum Naukowo-Logistyczne Uniwersytetu Śląskiego.