4 października 2023 roku podczas spotkania T4EU na Uniwersytecie Kraju Saary w Saarbrücken w Niemczech odbyła się pierwsza edycja Science Slam – wydarzenia popularnonaukowego adresowanego do słuchaczy nieposiadających specjalistycznego naukowego wykształcenia. Wśród uczestników znalazła się dr Ewa Wylężek-Targosz z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu, która zajęła II miejsce.

Dr Ewa Wylężek-Targosz

– Koncepcja Science Slam jest dla mnie bardzo ciekawa – wyjaśnia dr Ewa Wylężek-Targosz. – Ta forma wystąpienia łączy w sobie elementy konferencji i stand-upu. Jest to zarazem trudne i ciekawe, bo naukowcy muszą mówić o specjalistycznych rzeczach do ludzi, którzy nie mają na co dzień styczności z nauką. Zadaniem występujących jest nie tylko przedstawienie w przystępny sposób swoich tematów badawczych, ale doprowadzenie do tego, aby czas poświęcony przez audytorium na Science Slam był wartościowy, by dowiedzieli się ciekawych rzeczy i uznali go za korzystnie spędzony.

Wystąpienia są dla naukowców wyzwaniem – mają zaledwie 10 minut na przedstawienie swojego tematu. Co ciekawe, Science Slam, w którym wzięła udział dr Ewa Wylężek-Targosz, odbywał się nie na sali wykładowej, lecz w kinie studyjnym, co z pewnością wpłynęło na odbiór wystąpień przez słuchaczy.

– Uważam, że takie doświadczenia przypominają nam, naukowcom, o bardzo ważnej rzeczy: że nie uprawiamy nauki dla niszy, ale dla ludzi spoza branży badawczej.

Wystąpienie, które przedstawiła dr Ewa Wylężek-Targosz, dotyczyło tożsamości śląskiej i nosiło tytuł Heimat, Hajmat, Homeland – how do minorities communicate? Badaczka wyjaśniała, czym jest tożsamość oraz jaka jest definicja samego terminu hajmat. Jej zdaniem nie ma jednej tożsamości narodowej, ale jest ich wiele.

– Każdy człowiek jest sumą pewnych środowisk, wychowania, nawyków i doświadczeń, które składają się na jego osobowość, poglądy i poczucie przynależności do konkretnej grupy społecznej i regionu. Szczególne położenie województwa śląskiego bez wątpienia wzbogaciło z jednej strony jego mieszkańców kulturowo i historycznie, a z drugiej zamknęło ich w tzw. hajmacie, który jest rozumiany jako prywatna ojczyzna – tłumaczy autorka wystąpienia. – Hajmat opiera się zarówno na warstwie materialnej, na którą składają się słynne gumiklyjzy, jak i na warstwie abstrakcyjnej, takiej jak język i pamięć zbiorowa. Ponieważ ludzie myślą w języku, którym mówią, można założyć, że język śląski wyraża wysoce zindywidualizowaną rzeczywistość, niedostępną dla nie-Ślązaków. W moim wystąpieniu chciałam pokazać, na przykładzie prac nieżyjącego już siemianowickiego malarza Ireneusza Walczaka, co ta rzeczywistość może przedstawiać: posługiwanie się dwoma kodami językowymi czy niezrozumienie problemów górnictwa przez dygnitarzy spoza regionu.

Pojęcie tożsamości jest dynamicznym i złożonym zjawiskiem, które przenika różne dziedziny ludzkiego doświadczenia, wpływając na wymiar osobisty, społeczny i kulturowy. Zdaniem badaczki tożsamość to rozpoznanie, zrozumienie i akceptacja tego, kim się jest, jakie się ma przekonania, wartości i do którego miejsca czy środowiska się przynależy.

– Tożsamość jest kształtowana przez kombinację czynników wewnętrznych i zewnętrznych oraz ewoluuje w czasie. Uważam, że tzw. tożsamość hybrydowa, np. polsko- -śląska jest pozytywnym zjawiskiem, które ubogaca człowieka, ale w moim najnowszym projekcie naukowym badam, nieco przewrotnie, negatywny wpływ społeczności na tożsamość jednostki. Świetnym przykładem na toksyczne oddziaływania kolektywu na samostanowienie jej członków i członkiń jest prawo Jante, stworzone przez norwesko-duńskiego pisarza Aksela Sandemose’a, które wprost mówi, że nie wolno myśleć, iż jest się wyjątkowym – przybliża badaczka.

Dr Ewa Wylężek-Targosz dodaje, że intrygujące jest również porównanie dwóch skrajnie różnych spojrzeń na budowanie tożsamości – prawo Jante, które czynnie zniechęca każdą osobę do wyróżniania się i przekraczania odgórnie narzuconych szablonów zachowania i myślenia.

Naukowczyni w swoich badaniach analizuje poczucie przynależności do danego środowiska i danej społeczności oraz posiadanie tzw. własnego miejsca na ziemi. Oprócz uczestnictwa w Science Slam swoje zainteresowania naukowe przedstawia również podczas Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice, Nocy Anglistów oraz w ramach Mobilnego Uniwersytetu Młodzieży.