14 grudnia 2023 roku w siedzibie Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w obecności rektora UŚ prof. dr. hab. Ryszarda Koziołka oraz przedstawicieli władz dziekańskich Wydziału Humanistycznego – prof. dr. hab. Adama Dziadka i prof. dr. hab. Leszka Dronga – odbyło się ogólnouczelniane seminarium pt. „Przyszłość nauki i dydaktyki w Uniwersytecie Śląskim” zorganizowane z inicjatywy społecznego przedsięwzięcia Otwartej Trybuny Pracowników Wydziału Humanistycznego. W seminarium wzięło udział około 220 pracowników uczelni (w sali oraz za pośrednictwem platformy MS Teams).

Grafika zaprojektowana przez Zenona Dyrszkę jako logo Otwartej Trybuny Pracowników Wydziału Humanistycznego

– Spotykamy się rok po obradach Otwartej Trybuny Pracowników Wydziału Humanistycznego, która zebrała się w przekonaniu, że działania społeczne służące poprawie funkcjonowania uniwersytetu są czymś dobrym. Dzisiaj chcielibyśmy doprowadzić naszą inicjatywę do pewnej konkluzji, wyciągnąć wnioski z tego, co udało się zrobić, i przedyskutować plany na przyszłość. Spośród naszych postulatów sprzed roku ograniczymy się dzisiaj do kwestii potencjalnego powrotu rad wydziału i sposobu wyboru dziekana – otworzył seminarium prof. dr hab. Tomasz Sapota.

Zebranie rozpoczęto zaprezentowaniem przez prof. dr hab. Aleksandrę Niewiarę (Wydział Humanistyczny) sprawozdania z przebiegu i efektów działań Otwartej Trybuny Pracowników Wydziału Humanistycznego w okresie od października 2022 roku do grudnia 2023 roku.

Wskazano, że wybrane postulaty sformułowane przez zgromadzenie Otwartej Trybuny z 12 grudnia 2022 roku zostały spełnione (zmiana okresu oceny pracowników z dwuletniego na czteroletni; przeprowadzenie konsultacji w sprawie wdrożenia tzw. nowej koncepcji studiów w poszczególnych jednostkach uczelni). Zwrócono jednak uwagę, że nierozwiązane pozostały jak dotąd kwestie związane z postulatami wyboru władz na szczeblu wydziałowym oraz restytucji rad wydziału (w nowym kształcie). Podkreślono, że właśnie te postulaty zostały poparte podpisami 250 pracowników Wydziału Humanistycznego złożonymi pod petycją Otwartej Trybuny do rektora i Senatu UŚ z marca 2023 roku.

W kolejności głos zabrali przedstawiciele związków zawodowych działających w Uniwersytecie Śląskim: mgr Aneta Trojanowska (prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego) oraz mgr Krzysztof Pszczółka (przewodniczący NSZZ „Solidarność”). Podkreślili, że już w okresie przygotowywania tzw. ustawy 2.0 oraz obecnie obowiązującego statutu Uniwersytetu Śląskiego jako związkowcy negatywnie opiniowali proponowane i ostatecznie przyjęte rozwiązania. Zacytowano m.in. opinię ZNP z maja 2019 roku, w której zaznaczono konieczność zachowania partycypacyjnego modelu zarządzania uczelnią zakładającego udział wspólnoty akademickiej w wyłanianiu dziekanów i powoływania władz wydziałów. Przypomniano także sformułowane w zacytowanej opinii przewidywania na temat negatywnych skutków eliminacji struktur wewnętrznych organizujących wspólnotę pracowników (katedr, zakładów, rad wydziału). Przewidywano, że likwidacja tradycyjnych struktur doprowadzi do destabilizacji struktury uniwersytetu i poszczególnych jednostek, a także do ustania kontaktów między pracownikami.

W opinii działających na Uniwersytecie Śląskim związków zawodowych istnieje potrzeba przywrócenia rad wydziału jako ciał kolegialnych, a) w których znajdą swoją reprezentację wszyscy pracownicy, w tym np. niebędący nauczycielami akademickimi pracownicy badawczy inżynieryjno- techniczni (przypomniano, że obecnie 1250 pracowników niebędących nauczycielami akademickimi ma jedynie kilkuosobową reprezentację w Senacie i żadnej np. w radach instytutów); b) które dadzą możliwości zniwelowana szkodliwego rozdziału nauki i dydaktyki.

Uczestnicy seminarium w auli Wydziału Humanistycznego UŚ

Jako wprowadzenie do dyskusji prof. dr hab. Tomasz Sapota (Wydział Humanistyczny) przedstawił wnioski z przeglądu statutów uczelni publicznych w Polsce, uwidaczniając fakt, że statutowe regulacje w większości tych szkół przewidują – w warunkach tzw. ustawy 2.0 – istnienie ciał kolegialnych uczelni oraz wybory władz dziekańskich przez społeczność wydziału. Podano przykłady statutów Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Akademii Górniczo-Hutniczej, Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Zwrócono uwagę, że w nowych statutach wymienionych uczelni przewidziano istnienie ciał kolegialnych, które m.in. wybierają kandydatów na dziekana do przedstawienia rektorowi, zapewniają przedstawicielstwo pracownikom i studentom, posiadają funkcje opiniodawcze, mają wpływ na decyzje dotyczące pracy wydziału.

Prof. Aleksandra Niewiara przedstawiła natomiast przygotowaną przez zespół organizatorów Otwartej Trybuny Wydziału Humanistycznego (w oparciu o przegląd statutów wiodących uczelni w Polsce) 15-punktową propozycję modyfikacji statutu Uniwersytetu Śląskiego zawierającą m.in. sformułowania: „wydziałem kieruje dziekan i rada wydziału”; „rada wydziału stanowi reprezentację wszystkich grup pracowniczych oraz studentów”; „dziekan zwołuje radę wydziału co najmniej raz na kwartał”; „rada wydziału dokonuje wyboru kandydatów na dziekana i prodziekanów”; „rada wydziału opiniuje kandydatury na stanowiska kierownicze na wydziale”.

Po prezentacji stanowiska Otwartej Trybuny i związków zawodowych w trwającej ponad dwie godziny dyskusji głos zabrali pracownicy i przedstawiciele władz wydziałów Humanistycznego, Nauk Społecznych, Nauk Ścisłych i Technicznych, Prawa i Administracji, Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji oraz Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego.

W argumentacji za przywróceniem rad wydziału poddano negatywnej ocenie obowiązującą obecnie na uczelni centralizację zarządzania. Podkreślano niedemokratyczny brak przedstawicielstwa w organach i radach jednostek uczelni wszystkich grup pracowniczych. Odnoszono się do negatywnych skutków rozdzielenia pionu naukowego i dydaktycznego pozostających w odrębnych kompetencjach rad instytutów i rad kierunków. Podnoszono kwestię jednostronnej (od władzy do podwładnych) i często wadliwej komunikacji. Podkreślano rolę rad wydziału zarówno jako forum dyskusji nad sprawami nauki i dydaktyki, jak i – w proponowanym wariancie zmiany – jako organu posiadającego prócz praw opiniodawczych także kompetencje decyzyjne.

W argumentacji przeciwko wprowadzeniu zmian wskazywano konkretne przykłady właściwego funkcjonowania poszczególnych jednostek uczelni w warunkach stworzonych przez obecny statut UŚ, a także podnoszono kwestię zróżnicowania wydziałów pod względem liczebności jednostek wchodzących w skład wydziału, liczby pracowników oraz – jak podkreślono – braku pełnej wiedzy na temat opinii pracowników dotyczącej ewentualnych zmian. W tym kontekście zaproponowano wariant zmodyfikowania statutu w kształcie określonym jako „elastyczny”, w którym powołanie rady wydziału byłoby uzależnione od autonomicznej decyzji jego członków.

W podsumowujących konkluzjach stwierdzono, że z przebiegu dyskusji wynika zgoda co do postulatu wyboru władz na szczeblu dziekańskim oraz zróżnicowanie poglądów na temat restytucji rad wydziału. Zaproszony na seminarium rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Ryszard Koziołek przychylnie ustosunkował się do dyskusji i wizji ewentualnych modyfikacji statutu sprzyjających budowaniu wspólnoty Uniwersytetu. Odniesiono się także do roli Otwartej Trybuny Pracowników Wydziału Humanistycznego w uruchomieniu procesu przeprowadzania zmian.

Seminarium zamknięto podsumowaniem przez prof. Aleksandrę Niewiarę dyskusji oraz oświadczeniem o zakończeniu dotychczasowych działań Otwartej Trybuny Pracowników Wydziału Humanistycznego wobec osiągnięcia celu w postaci doprowadzenia do ogólnouczelnianej debaty na temat zmian w funkcjonowaniu uczelni, a także w związku z rozpoczęciem etapu wyborczego władz Uniwersytetu na szczeblu rektorskim w kadencji 2024–2028.