Szanowni Państwo!
Chciałbym bardzo serdecznie podziękować wszystkim Państwu – nauczycielom akademickim, doktorantom, studentom, współpracownikom i przyjaciołom naszej Uczelni – za wszystko, co zrobiliście Państwo dla Uniwersytetu Śląskiego w minionym roku akademickim. To dzięki Państwa zaangażowaniu, determinacji i owocnej pracy Uniwersytet Śląski jest uczelnią nowoczesną, w której podejmowane są kształcenie i badania o charakterze interdyscyplinarnym, międzyuczelnianym, unikatowym i innowacyjnym. Jest także bardzo dobrze rozpoznawalny nie tylko w kraju, ale i za granicą.

Na początku nowego roku akademickiego, chciałbym podzielić się z Państwem kilkoma refleksjami.

Uniwersytet Śląski to największa uczelnia publiczna w Regionie. Tworzy ją 12 wydziałów oraz ogólnouczelniane jednostki dydaktyczne, które mieszczą się w Katowicach, Chorzowie, Cieszynie, Sosnowcu i Rybniku. Kształci się w nich prawie 40 tysięcy studentów, doktorantów i słuchaczy. Wykłada ponad 2 tysiące pracowników naukowo-dydaktycznych. W roku akademickim 2011/2012 studenci rozpoczną naukę na nowych kierunkach takich jak: fizyka techniczna, mechatronika, technologia chemiczna oraz na kierunku zamawianym inżynieria materiałowa. Dążymy do tego, aby kształcenie uniwersyteckie współgrało z oczekiwaniami pracodawców i potrzebami rynku pracy.

Realizując w pełni program uczenia się przez całe życie, w naszych murach ponownie gościć będą słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz najmłodsi studenci – z Uniwersytetu Śląskiego Dzieci. W tym roku o indeks Uczelni walczyło blisko 22 tysiące osób, a swój pierwszy rok akademicki zainaugurowało ponad 10 tysięcy nowo przyjętych studentów. Wybór największej w Regionie szkoły wyższej przez tak wielu młodych ludzi nie jest przypadkowy. Wszak oferta dydaktyczna Uniwersytetu Śląskiego jest coraz bogatsza i ciekawsza. W tym roku mogli oni wybierać spośród wielu unikatowych w skali kraju programów studiów. Najbardziej obleganymi kierunkami były: filologia angielska, program tłumaczeniowy z językiem chińskim (15,3 osób na jedno miejsce); realizacja obrazu filmowego, telewizyjnego i fotografia (15,3); reżyseria (14,5); filologia angielska, program kultura-media-translacja (10,3); filologia, język hiszpański, program tłumaczeniowy (10,0). Cieszy nas, że mimo początku niżu demograficznego, chętnych do studiowania na naszym Uniwersytecie nie brakuje.

Nowe wyzwania

„Liderem jest ten, kto widzi więcej niż inni, patrzy dalej niż inni i kto dostrzega rzeczy, zanim zobaczą je inni” – pisał autor książki The Lost Art of Disciple Making, Leroy Eims. Uniwersytet Śląski jest predysponowany do roli lidera, ciągle dąży do tego, by być najlepszym w wielu dziedzinach, budując kapitał wiedzy i inspirując do jego użytkowania, ucząc i prowadząc badania w zakresie nauk matematyczno- przyrodniczych, humanistycznych oraz rozwijając wrażliwość i kompetencje artystyczne. Potwierdzeniem skuteczności tych działań jest np. ostatni Ranking Szkół Wyższych przygotowany przez Fundację Edukacyjną Perspektywy i „Rzeczpospolitą”. Na tle wszystkich ocenianych 135 uczelni – także technicznych, ekonomicznych i medycznych – Uniwersytet Śląski rozwija się najdynamiczniej i awansuje każdego roku o kolejne miejsca. W 2009 roku zajmowaliśmy 26. pozycję – dziś jesteśmy o 10 miejsc wyżej, w pierwszej szesnastce. Pod względem kształcenia na kierunkach humanistycznych, klasycznych dla uczelni typu uniwersyteckiego, osiągnęliśmy wysokie 5. miejsce. W rankingu uniwersytetów mamy natomiast dobrą – 7. lokatę w całej grupie uniwersytetów zbliżonych wielkością i wiekiem, zajmujących wspólne pozycje 4–7. Innowacyjność okazała się naszą najmocniejszą stroną, dała nam miejsce w przodującej trójce spośród wszystkich uniwersytetów.

W globalnej gospodarce kraje Unii Europejskiej mogą konkurować z innymi potęgami wyłącznie wiedzą, umiejętnościami i innowacyjnością. Dlatego zapotrzebowanie na ludzi z wysokimi kompetencjami będzie rosło. Przewiduje się, że 35 proc. wszystkich ofert pracy w 2020 roku będzie wymagało wysokich kwalifikacji, ale aktualnie tylko ok. 26 proc., potencjalnych pracowników ma wyższe wykształcenie. Bezrobocie wśród osób z wyższym wykształceniem wciąż jest zdecydowanie mniejsze niż wśród nieposiadających dyplomu magistra. Zatem konieczne jest podniesienie wskaźników skolaryzacji. Programy kształcenia wymagają ciągłego unowocześniania – tak, by absolwenci mieli zarówno wiedzę, jak i umiejętności niezbędne do osiągnięcia sukcesu na ciągle zmieniającym się rynku pracy. Szkolnictwo wyższe musi być bardziej otwarte na współpracę z biznesem i gospodarką, zarówno w procesie przygotowania programów studiów, jak i ich realizacji.

Wśród zadań na najbliższą przyszłość chcę wskazać kilka najistotniejszych. Musimy pracować m.in. nad usunięciem ograniczeń w dostępie do edukacji wyższej, dawać studentom i absolwentom możliwości ciągłego rozwoju, promować wysoką jakość kształcenia i badań naukowych, a także rozwijać przedsiębiorczość studentów i pracowników. Jednym ze sposobów na osiągnięcie tych celów jest kształtowanie naszej Uczelni jako uniwersytetu otwartego.

Klucz do XXI wieku

Koncepcja uniwersytetu otwartego i edukacji przez całe życie jawi się jako klucz do bram XXI wieku. Każda uczelnia powinna „otworzyć się” i oferować nie tylko możliwości kształcenia tradycyjnego czy na odległość, ale także winna być ośrodkiem kultury i nauki dla wszystkich, realizując ideę edukacji przez całe życie (Lifelong Learning Programme – LLP). Jednym z celów Uniwersytetu Śląskiego jest zapewnienie studentom i słuchaczom różnorodnych form edukacji na wysokim poziomie, zgodnie z ich zainteresowaniami i potrzebami oraz dostosowanie ich do indywidualnych możliwości. Ponadto istotne jest stworzenie centrum edukacji otwartej, które zapewni dynamiczny rozwój kształcenia ustawicznego w Polsce. Idea uniwersytetu otwartego jest odpowiedzią na wyzwania szybko zmieniającego się świata. Najważniejszym ogniwem realizowanej w Polsce polityki LLP w najbliższej przyszłości powinna być budowa systemu uznawania kwalifikacji zdobywanych poza systemem formalnym – Life-Wide Learning Assessment Programme.

Uniwersytet Śląski jest uczelnią otwartą. Od 2009 roku działa Uniwersytet Śląski Dzieci. Uczy się w nim 600 studentów w wieku od 5 do 15 lat. UŚD oferuje dzieciom zajęcia z zakresu wszystkich uniwersyteckich dyscyplin naukowych i artystycznych, a ich zadaniem jest inspirowanie i pobudzanie wyobraźni. Od niedawna prężnie działa również Studencki Chór Uniwersytetu Śląskiego Dzieci, a także grupa studentów poznająca kulturę krajów frankofońskich i uczą- ca się języka francuskiego. W 2011 roku UŚD otrzymał tytuł Miejsca Odkrywania Talentów, przyznany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. W tym samym roku, wraz z dwudziestoma innymi uniwersytetami dzieci w Europie, utworzył stowarzyszenie EUCU.NET (European Children’s Universities Network). Ponadto wszedł w skład zespołu, który rozpoczął pracę nad projektem zmierzającym do uruchomienia dziecięcych uczelni w Egipcie. Został wytypowany do tego zadania przez Europejską Sieć Uniwersytetów dla Dzieci.

Na naszej Uczelni, jako jednostka pozawydziałowa, od 2007 roku funkcjonuje także Wszechnica Śląska. Jej działania obejmują m.in.: projektowanie, organizowanie i prowadzenie różnych form edukacyjnych, w tym studiów podyplomowych, szkoleń i warsztatów, organizowanie działań na rzecz współpracy ze środowiskami edukacyjnymi ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystania środków unijnych przeznaczonych na kształcenie i tworzenie różnych form doskonalenia zawodowego nauczycieli. Wszechnica Śląska realizuje takie projekty europejskie, jak: „Aktywny w Szkole – Aktywny w Życiu”, „Partnerzy w Nauce”, „Nauczyciel zawodu z przyszłością” oraz „Diaprezamus”.

Innym ważnym przedsięwzięciem edukacyjnym jest, istniejący w Katowicach już od 28 lat, Uniwersytet Trzeciego Wieku. Obecnie na zajęcia UTW uczęszcza 1200 słuchaczy w Katowicach, 600 w Sosnowcu i 400 w Jastrzębiu-Zdroju. Większość z nich to osoby z wyższym wykształceniem, które po przejściu na emeryturę w dalszym ciągu dbają o swój rozwój intelektualny.

Współpraca z otoczeniem

Jest oczywiste, że żadna uczelnia nie może zamykać się wewnątrz swych murów i pozostawać jedynie w kręgu własnych spraw. Współczesne uniwersytety nie są już „wieżami z kości słoniowej”, niedostępnymi dla zwykłego człowieka. Nowoczesna uczelnia XXI wieku współpracuje z szeroko rozumianym otoczeniem. I tak w 2010 roku Uniwersytet Śląski, Politechnika Śląska i Uniwersytet Ekonomiczny podpisały porozumienie z Regionalną Izbą Gospodarczą w Katowicach. Wynika ono w sposób naturalny ze zmiany myślenia o roli szkół wyższych w ogóle, a w Regionie w szczególności. Dzięki niemu powstała szansa na zintensyfikowanie i zwiększenie liczby badań naukowych ukierunkowanych na gospodarkę i biznes. Będziemy także wspólnie tworzyć nowe kierunki kształcenia, bardziej zorientowane na potrzeby rynku pracy. Przykładem takiej współpracy może być uruchomienie, unikatowych w skali kraju, studiów w zakresie produkcji rozrywki interaktywnej (SPRINT). Jest to wspólna inicjatywa kilku wydziałów Uniwersytetu Śląskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego, działających we współpracy z firmami branży gier komputerowych, w celu wzbogacenia oferty dydaktycznej uczelni o specjalności poszukiwane na rynku pracy. Cztery specjalności, działające pod wspólną nazwą projektu SPRINT, kształcić będą informatyków (SPRINT-CODE), grafików i animatorów (SPRINT-ART), twórców narracji (SPRINT-WRITE) i menadżerów zarządzających procesem produkcji gier (SPRINT- -MANAGE).

Zmiany społeczno-ekonomiczne zachodzące na przestrzeni ostatnich lat wskazują na potrzebę budowania gospodarki opartej na wiedzy, co wymusza na ośrodkach akademickich nowe podejście do transferu wiedzy i komercjalizacji. Współpraca i otwarcie uczelni na sektor przedsiębiorstw oraz nastawienie gospodarki na wdrażanie nowoczesnych, innowacyjnych technologii jest podstawowym warunkiem konkurencyjności rynkowej. Dlatego ważnym elementem działalności Uniwersytetu Śląskiego w najbliższej przyszłości będzie zwiększanie transferu wiedzy i wzmacnianie powiązań pomiędzy sferą badań naukowych a przedsiębiorstwami. W minionym roku akademickim podpisaliśmy wiele umów o współpracy, których celem jest realizacja wspólnych projektów, organizowania konferencji naukowo-technicznych i seminariów, wykorzystywanie wyników prac badawczych w gospodarce, promowanie idei przedsiębiorczości wśród studentów oraz wspólne działania w zakresie organizacji praktyk i staży dla studentów.

Mobilność akademicka

Uniwersytet Śląski jest otwarty również dlatego, że zdecydowany nacisk kładziemy na umiędzynarodowienie naszych studiów. Z każdym rokiem rośnie liczba studentów zagranicznych podejmujących naukę na Uniwersytecie Śląskim. Są to wizyty trwające od kilku tygodni do całego roku akademickiego, związane z mobilnością akademicką i programami stypendialnymi, a także pobyty obejmujące pełen cykl kształcenia. Z myślą o uproszczeniu procedur i ułatwieniu wszystkich formalności, w ramach Działu Współpracy z Zagranicą, powołane zostało International Students Admissions Office. Scentralizowana obsługa przyjazdów studentów pozwoli na wzbogacenie oferty pozaedukacyjnej i jej lepszą organizację, zaś nadrzędnym celem jest ułatwienie przyjeżdżającym adaptowanie się do nowych warunków.

Mogę z satysfakcją i przyjemnością powiedzieć, że nasi pracownicy, studenci i doktoranci z poświęceniem i pełnym zaangażowaniem pracują dla rozwoju swoich pasji i Uniwersytetu. To właśnie dzięki Państwa aktywności i zaangażowaniu nasza Uczelnia zawdzięcza swoją pozycję, markę i prestiż. Chciałoby się powiedzieć, że państwa są silne siłą swoich uniwersytetów, bo przecież nic się nie zmieniło w tej materii od czasu, kiedy Jan Zamoyski fundował Akademię Zamojską, a w akcie założycielskim napisał: „takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”. Po wielu latach walki udało nam się odzyskać wolność. To od nas zależy, jak nam się będzie żyło i pracowało. Uniwersytet nie tylko uczy wyspecjalizowanych kompetencji, tworzy wiedzę i innowacje, komercjalizuje wyniki swoich badań, przygotowuje absolwentów do zmieniającego się rynku pracy, ale kształtuje także świadomych i odpowiedzialnych obywateli, uczy odpowiedzialności za siebie i za innych. W najbliższą niedzielę odbędą się wybory parlamentarne. Zachęcam wszystkich Państwa do udziału w nich, bo to my decydujemy o naszej przyszłości.

Droga społeczności akademicka!

Dziękując raz jeszcze bardzo gorąco za to, co już Państwo zrobiliście dla Uniwersytetu Śląskiego, chcę jednocześnie prosić, abyście nie ustawali w tej działalności, pracowali na rzecz jeszcze lepszego rozwoju naszej Alma Mater. O tym, jaki będzie ten rozpoczynający się rok akademicki decydujemy przede wszystkim my sami. Dlatego, jak co roku, zapraszam całą społeczność akademicką UŚ – wszystkich studentów, doktorantów i pracowników – do wspólnego budowania pomyślności naszego Kraju, Regionu i Śląskiej Wszechnicy, bo „najlepszym sposobem przewidywania przyszłości jest jej tworzenie” (Stephen Covey).

Rozpoczynając kolejny, 44., rok akademicki, znajduję wciąż dla nas najstosowniejsze przesłanie – to, które zawiera ostatnia strofa hymnu akademickiego Gaudeamus igitur:

Vivat Academia, vivant professores,
vivat membrum quodlibet,
vivant membra quaelibet.
Semper sint in flore!

Życzę Państwu wszystkiego najlepszego, wszelkiej pomyślności, sukcesów i satysfakcji w nadchodzącym roku akademickim.

JM Rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś