CZY I CO W BORNEM PISZCZY?

Po uwaznej lekturze obszernego dokumentu, ktory publikujemy na str. 8-9 - mozemy miec pewnosc, ze w Bornem Sulinowie nie piszczy licznik Geigera-Mllera, ze - inaczej mowiac - nie stwierdzono skazen promieniotworczych po stacjonujacej tam od 1945 roku bratniej armii. Nie stwierdzono takze sladow tzw. bojowych srodkow trujacych, choc prawda jest, ze stacjonowal tam i prowadzil szkolenia batalion wojsk obrony przeciwchemicznej.

Gdyby jednak istnialy "liczniki" sygnalizujace dzwiekiem skazenia gruntow czy wod podziemnych innymi szkodliwymi substancjami chemicznymi (np. ropopochodnymi czy detergentami) to w kilkunastu rejonach dawnego garnizonu i poligonu, takze blisko naszej uniwersyteckiej bazy dydaktyczno-rekreacyjnej uslyszelibysmy niezly jazgot owych hipotetycznych czujnikow. Tak to jest, niestety.

Dokument publikujemy in extenso, pomijajac jedynie szczegolowe wyceny szkod oraz szacunki koniecznych nakladow na prace odkazajace i rekultywacyjne.

Jest to tekst przez ktory laik przebrnie z trudem, a i tak po lekturze nie bedzie wiedzial co o tym wszystkim myslec. Zwlaszcza - czy wybrac sie tam na wczasy, i w ogole czy dobrze sie stalo, ze Uniwersytet "wszedl w ten interes"?

Moglibysmy, rzecz jasna, zamiast zajmowac dwie kolumny tekstem trudnym, wymagajacym komentarza i w dodatku malo atrakcyjnym formalnie, poprosic kogos o skrotowe, zrozumiale dla kazego uprzystepnienie raportu. Zdecydowalismy jednak inaczej - aby wszyscy mieli szanse przeczytania raportu. Tych, ktorzy maja kompetencje by przedstawione w nim wyniki zinterpretowac i skomentowac - goraco zapraszamy na nasze lamy. W szczegolnosci bardzo bedziemy zainteresowani jesli fachowcy zechca wszelkie wskazane w raporcie przekroczenia norm, zawartosci szkodliwych substancji w jednostce gruntu czy wody - porownac z odpowiednimi danymi z obszaru Gornego Slaska. Jesli oczywiscie to mozliwe. Liczymy bardzo na naukowcow z Nauk o Ziemi, z Biologii i Ochrony Srodowiska oraz na chemikow.

BORNE SULINOWO

Obiekt BORNE SULINOWO o powierzchni okolo 18 000 ha jest poniemieckim poligonem artyleryjskim przejetym w 1945 r. przez wojska Federacji Rosyjskiej. Jest on polozony w kierunku SSW w odleglosci okolo 14 km od Szczecinka.

Obiekt Borne Sulinowo jest ograniczony od strony W rzeka Pilawa (Pilawka), od strony S i SE droga Nadarzyce-Sypniewo-Czersk, od strony NE droga Czersk-Jelen, a od N jeziorem Pile oraz droga Borne Sulinowo-Jelen.

Poza poludniowo-zachodnia granica osiedla (w odleglosci okolo 200 m od jego granicy) znajduje sie ujecie czerpiace wode z I warstwy wodonosnej. Podstawowymi zrodlami zanieczyszczen obiektu sa: -- dywizyjny sklad paliw o powierzchni okolo 15 ha, na terenie ktorego znajdowalo sie okolo 200 zbiornikow o lacznej pojemnosci okolo 4800 m szesc. ; w rejonie tym miescil sie rowniez zespol magazynow chemicznych;

-- grupowy sklad paliw "A" o powierzchni okolo 23 ha, z okolo 1000 zbiornikow etyliny i oleju napedowego o lacznej pojemnosci 38 000 m szesc. ; w poludniowo-zachodniej czesci skladu znajduje sie wydzielony magazyn paliwa rakietowego o powierzchni okolo 3 ha z 28 zbiornikami o pojemnosci od 17 do 50 m szesc. kazdy;

-- grupowy sklad paliw "B" o powierzchni okolo 17 ha, na terenie ktorego znajdowaly sie 423 zbiorniki etyliny i oleju napedowego o lacznej pojemnosci 24 ooo m szesc. ;

-- rurociag paliwowy dlugosci okolo 3 km z rampa przeladunkowa paliwa;

-- osiedle mieszkaniowe wraz ze znajdujacymi sie na nim obiektami wojskowymi (warsztaty naprawcze, magazyny, stacje paliw, myjnie samochodowe i czolgowe, akumulatornia itp. );

-- 4 skladowiska odpadow o powierzchni okolo 27 ha oraz kilkadziesiat malych miejsc skladowania odpadow o powierzchni okolo 3 ha; laczna powierzchnia skladowisk odpadow - okolo 30 ha;

-- rejon cwiczen chemicznych o powierzchni okolo 4 ha.

ZANIECZYSZCZENIA GRUNTU PRODUKTAMI ROPOPOCHODNYMI

Zrodlami zanieczyszczen produktami ropopochodnymi sa:

- dywizyjny sklad paliw,

- grupowy sklad paliw "A",

- grupowy sklad paliw "B",

- rurociag wraz z rampa rozladunkowa paliwa,

- obiekty wojskowe zlokalizowane na obszarze osiedla mieszkaniowego (warsztaty, myjnie, magazyny paliw itp. ).

1. Laczna powierzchnia objeta zanieczyszczeniami ropopochodnymi - okolo 32, 7 ha.

2. objetosc gruntu zanieczyszczonego produktami ropopochodnymi:

-- w strefie aeracji - okolo 2212 tys. m szesc.,

-- w strefie saturacji - okolo 276 tys. m szesc.

Laczna objetosc zanieczyszczen - okolo 2488 tys. m szesc.

3. Glebokosc zalegania zanieczyszczen siega lokalnie do 15 m ppt.. Zasadnicza czesc zanieczyszczen o objetosci okolo 2360 tys. m szesc. (okolo 95% calosci) zalega do glebokosci 10 m ppt.

4. Zanieczyszczone produktami ropopochodnymi piaski, zwiry i pospolki stanowia 96% calosci zanieczyszczen (2378 tys. m szesc. ). Pozostala czesc stanowia zanieczyszczone gliny zwalowe w ilosci 110 tys. m szesc.

5. Szacuje sie, ze laczna ilosc produktow ropopochodnych zawarta w gruncie wynosi okolo 7001000 m szesc. W wiekszosci rejonow zanieczyszczen zawartosc produktow ropopochodnych nie przekracza 1000 mg/kg.

ZANIECZYSZCZENIA GRUNTU INNYMI SUBSTANCJAMI CHEMICZNYMI

W rejonie obiektu znajduja sie 4 rejony zanieczyszczone substancjami chemicznymi na obszarze ktorych poszukiwano przede wszystkim skazen bojowymi srodkami trujacymi. W wyniku badan stwierdzono wystepowanie nastepujacych substancji chemicznych:

1) teren magazynu chemicznego o powierzchni okolo 6 ha: odkazalniki (podchloryn wapnia, siarczek sodu), fenole, siarkoorganiczne (skladnik produktow ropopochodnych), rozpuszczalniki (ftalany, chlorowcopochodne), tlenek zelaza (rdza);

2) dodatkowo stwierdzono przekroczenie w stosunku do nastepujacych metali: kadm - 5-krotnie, olow - 5-krotnie, cynk - 5-krotnie, miedz - 3-krotnie;

3) teren magazynu paliwa rakietowego o powierzchni okolo 3, 0 ha: paliwo rakietowe SAMINA, kwas azotowy, siarkoorganiczne, ropopochodne;

4) rejon cwiczen chemicznych (tor napalmowy oraz miejsce cwiczen pododdzialow odkazania) o powierzchni okolo 4 ha: odkazalnik (podchloryn wapnia), rozpuszczalniki (chlorowcopochodne), detergenty niejonowe;

5) teren na zachod od grupowego skladu paliw A w odleglosci okolo 150 m od jego granicy o powierzchni okolo 1, 0 ha: benzo(a)piren, benzo(k)fluoranten, kannabinol, kwas dodekanowy, trifenyl, benzo(c)fenantren, pochodne pirenu, piren, fluoranten, pochodne naftopirenu, benzo(a)anatracen, kwas benzenodikarboksylowy i jego pochodne - zanieczyszczenie dominujace, metylowe pochodne antracenu, karbazol, pochodne heksadekanu, oktadekan, estry kwasu benzoesowego, heptadekan, ftalan dietylu, pentadekan, Netylobenzenoamina (skladnik paliwa rakietowego SAMINA), metylowe pochodne fenolu (skladnik paliwa rakietowego rejsowego), ftalan dimetylu, eikosan, estry kwasu ftalowego.

Substancje te wystepowaly w duzych ilosciach - sumaryczna zawartosc substancji organicznych w badanej glebie wynosi okolo 0,5 g/kg. Wyniki analizy swiadcza o duzym skazeniu gleby olejami, smarami, paliwem rakietowym oraz farbami i lakierami. Wiele z wykrytych substancji ma wlasciwosci kancerogenne, a ich obecnosc w srodowisku jest bardzo szkodliwa.

Analiza zawartosci metali ciezkich w probce wykazala 10-krotne przekroczenie zawartosci olowiu i 5-krotne miedzi w stosunku do poziomu tla. Zawartosc pozostalych metali byla na poziomie tla.

Dokladne okreslenie ilosci substancji chemicznych w wymienionych rejonach wymaga przeprowadzenia dodatkowych badan analitycznych.

Badania gruntu wykazaly rowniez wystepowanie znacznych ilosci fenoli zlokalizowanych najczesciej w przypowierzchniowej warstwie gruntu (w wiekszosci przypadkow do 3 m ppt. ). Szczegolnie znaczne ilosci wystepuja w niektorych sektorach osiedla, tj. myjniach samochodowych i czolgowych. Ilosc fenoli w tych sektorach jest zawarta w przedziale 47-182 mg/kg. Laczna powierzchnia tych sektorow wynosi okolo 0, 4 ha. Pojedyncze wysokie zawartosci fenoli stwierdzono rowniez w:

- 3 punktach w rejonie rurociagu (maks. 195, 4 mg/kg),

- 2 punktach w grupowym skladzie paliw "B" (maks. 27,9 mg/kg),

- 1 punkcie w grupowym skladzie paliw "A" (maks. 3, 4 mg/kg).

Laczna powierzchnia zanieczyszczonych substancjami chemicznymi gruntow wynosi okolo 14 ha. Szacuje sie, ze laczna objetosc gruntow wynosi okolo 0, 78 mln m szesc.

Glebokosc zalegania zanieczyszczonych gruntow jest rozna i zawiera sie w przedziale od 0,5 m do 10 m ppt.

ZANIECZYSZCZENIA WOD PODZIEMNYCH

Wyniki analiz i badan fizykochemicznych wod podziemnych porownano ze wskaznikami zawartymi w rozporzadzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spolecznej z dnia 31.05.1977 r. w sprawie warunkow, jakimi powinna odpowiadac woda do picia i na potrzeby gospodarcze (Dz. U. nr 18, poz. 72), ze zmiana z dnia 4.05.1990 r. (Dz. U. nr 35, poz. 25).

W I warstwie wodonosnej stwierdzono przekroczenie nastepujacych wskaznikow zanieczyszczen (podano gorne granice): rtec - 29-krotnie, chrom - 8krotnie, kadm - 6-krotnie, nikiel - 6-krotnie, olow - 3-krotnie, miedz - 1,5-krotnie. Dodatkowo wykryto wystepowanie nastepujacych zanieczyszczen: weglowodory aromatyczne - do 55, 60 mg/dm szesc., weglowodory cykloparafinowe - do 0, 257 mg/dm szesc., fenole - do 0, 004 mg/dm szesc.

Badania wody podziemnej I warstwy wodonosnej z rejonu ujecia wody przeprowadzone w lutym 1993 r. wykazaly 21-krotne przekroczenie zawartosci rteci. W okresie 5. 03-7. 04. 1993 r. przeprowadzono 3-krotne badania sprawdzajace z rejonu ujecia wody. Badania wykazaly sladowe (ponizej normy) zawartosci rteci.

Dodatkowo prowadzono badania wody podziemnej I warstwy wodonosnej w rejonie magazynu chemicznego. W wyniku badan, ktorych zasadniczym celem bylo poszukiwanie bojowych srodkow trujacych, stwierdzono wystepowanie nastepujacych substancji chemicznych: rozpuszczalniki (ftalany, chlorowcopochodne), fenole, detergenty niejonowe, polichlorowanebifenyle (di-, tri-, oraz tetrachlorobifenyle).

Dokladne okreslenie ilosci tych substancji wymaga przeprowadzenia dodatkowych badan analitycznych.

W rejonie obiektu stwierdzono, ze:

-- powierzchnia zanieczyszczonych wod podziemnych I warstwy zawodnionej wynosi okolo 850 ha, a prawdopodobnie zanieczyszczonych okolo 170 ha; lacznie okolo 1020 ha;

-- objetosc zanieczyszczonych wod podziemnych I warstwy zawodnionej wynosi okolo 4, 5 mln m szesc., a prawdopodobnie zanieczyszczonych okolo 0, 25 mln m szesc. ; lacznie okolo 4, 75 mln m szesc. ;

-- wody podziemne I warstwy zawodnionej zalegaja w przedziale od 2 m ppt. do ponad 15 m ppt. ;

-- srednia miazszosc warstwy zawodnionej wynosi okolo 1, 5 m.

Zanieczyszczenia wod gruntowych rozprzestrzeniaja sie w kierunkach:

- W - z rejonu grupowego skladu paliw "A",

- NW - z rejonu rurociagu,

- N, W - z rejonu grupowego skladu paliw "B",

- E - z poludniowo-wschodniej czesci grupowego skladu paliw "B".

Groznymi kierunkami rozprzestrzeniania sie zanieczyszczen sa kierunki N i W z rejonu grupowego skladu paliw "B" z uwagi na sasiedztwo rzeki Pilawy (Pilawki) oraz jeziora Pile.

Przeprowadzone badania wskazuja na zlozona budowe geologiczna rejonu zanieczyszczen. Dlatego tez wyznaczone predkosci przeplywu wod podziemnych nalezy traktowac jako orientacyjne. Wynosza one lokalnie:

- w rejonie grupowego skladu paliw "A" - okolo 670 m/rok,

- w rejonie grupowego skladu paliw "B" - okolo 240 m/rok.

Przeprowadzone badania nie pozwalaja jednoznacznie okreslic predkosci przeplywu wod podziemnych poza rejonami skladow "A" i "B". Poniewaz zarowno w jeziorze Pile, jak i w rzece Pilawie (Pilawce) nie stwierdzono zanieczyszczen, nalezy sadzic, ze predkosc przeplywu wod powierzchniowych poza rejonem skladu "B" jest bardzo mala.

Produkty ropopochodne z grupowego skladu paliw "B" moga sie przemieszczac w kierunku jeziora Pile oraz w kierunku rzeki Pilawy (Pilawki). Granica obszaru zanieczyszczen ropopochodnych znajduje sie w odleglosci okolo 350 m od jeziora Pile oraz okolo 250 m od rzeki Pilawy (Pilawki). Ujecie wody obiektu jest zlokalizowane poza poludniowo-zachodnia granica osiedla w odleglosci:

- 1,0 km od magazynu chemicznego (w kierunku NW),

- 1,1 km od skladowiska odpadow (w kierunku E),

- 0,3 km od punktu kontroli technicznej, w ktorym znajduje sie myjnia samochodowa oraz podreczny magazyn paliw (w kierunku NE),

- 0,4 km od rejonu cwiczen chemicznych (kierunek W).

ZANIECZYSZCZENIA WOD POWIERZCHNIOWYCH

Na terenie obiektu znajduje sie okolo 160 jezior i oczek wodnych oraz okolo 80 km rowow i potokow. Laczna powierzchnia wod powierzchniowych wynosi okolo 420 ha. Sa to wody uksztaltowane naturalnie.

Zgodnie z rozporzadzeniem MOSZNiL z dnia 5.11.1991 r. w sprawie klasyfikacji wod oraz warunkow, jakim powinny odpowiadac scieki wprowadzone do wod lub do ziemi (Dz. U. nr 116, poz. 503), w wiekszosci zbiornikow wod powierzchniowych nie stwierdzono przekroczenia wskaznikow zanieczyszczen w odniesieniu do wskaznikow dla III klasy czystosci wod. Wiekszosc zbiornikow wod powierzchniowych, rowy i potoki, rzeka Pilawa (Pilawka) oraz jezioro Pile znajduje sie w I i II klasie czystosci.

Jeden zbiornik wod powierzchniowych zlokalizowany w poludniowej czesci obiektu zakwalifikowano jako pozaklasowy. Wielkosc tego zbiornika wynosi okolo 3 ha przy sredniej glebokosci okolo 1,5 m i objetosci okolo 45 000 m szesc.

Badania wykazaly przekroczenie nastepujacych wskaznikow zanieczyszczen (w odniesieniu do wskaznikow dla III klasy czystosci wod):

BZT5 - 2-krotnie, azot amonowy - 2-krotnie, ChZTCR - 1,6 - krotnie.

Metale ciezkie nie przekraczaja normy dla III klasy czystosci wod. Stwierdzono rowniez zanieczyszczenia ropopochodne oraz bardzo niska zawartosc tlenu, a takze zanieczyszczenia roznymi odpadami (w tym rowniez amunicja saperska).

ZNISZCZENIA I ZANIECZYSZCZENIA POWIERZCHNI TERENU

Obszary o zdegradowanej warstwie gleboworoslinnej zajmuja na terenie obiektu powierzchnie 4740 ha, co stanowi 26, 3% ogolnej powierzchni obiektu.

Na terenie poligonu znajduje sie 96 roznych budowli poligonowych, takich jak: budynki, garaze, wieze obserwacyjne, magazyny naziemne i podziemne oraz schrony stale i polowe roznego typu.

Jednoczesnie na obszarze o lacznej powierzchni okolo 350 ha znajduja sie roznego typu ziemne obiekty inzynieryjne (transzeje, szczeliny, rowy przeciwczolgowe, ukrycia dla techniki wojskowej itp. ) oraz wyrobiska o powierzchni okolo 16, 5 ha. Na terenie obiektu mieszcza sie 4 skladowiska odpadow o powierzchni okolo 27 ha oraz kilkadziesiat lokalnych malych skladowisk o powierzchni okolo 3 ha. Laczna powierzchnia skladowisk odpadow wynosi okolo 30 ha, a szacunkowa objetosc - okolo 450 tys. m szesc. Przeprowadzone badania gruntu w rejonie skladowisk odpadow wykazaly nastepujace przekroczenia w stosunku do poziomu tla (podano gorne granice): olow - 10-krotnie, cynk - 7-krotnie, chrom - 5-krotnie.

Stwierdzono rowniez lokalne zanieczyszczenia produktami ropopochodnymi.

Zagospodarowanie powierzchniowe obiektu wraz z wielkoscia obszarow, na ktorych stwierdzono zniszczenia i zanieczyszczenia powierzchni terenu, przedstawiono w tabeli:

Rodzaj     zagospodarowania Szacunkowa      powierzchnia
(lub zniszczenia)           (ha)

Zabudowa      mieszkaniowo-                 550
koszarowa,           obiekty
inzynieryjno-techniczne
wraz  z placami,  drogami  i
kolejami
Obszary   o   zdegradowanej                4740
warstwie glebowo-roslinnej
Wody powierzchniowe                          420
Obszary niezanieczyszczone              12260
Skladowiska odpadow                            30
                                        18000
RAZEM: 

SKAZENIA BOJOWYMI SRODKAMI TRUJACYMI (BST)

Przeprowadzone badania i analizy nie wykazaly obecnosc BST w rejonie obiektu BORNE SULINOWO. Wizja lokalna pozwala na stwierdzenie, ze na terenie obiektu BORNE SULINOWO stacjonowal wydzielony pododdzial wojsk obrony przeciwchemicznej (prawdopodobnie batalion), ktory prowadzil intensywne szkolenie wojsk w zakresie poslugiwania sie sprzetem obrony przeciwchemicznej. Wsrod resztek pozostawionego sprzetu wojskowego znaleziono slady obecnosci specjalistycznego sprzetu wojsk obrony przeciwchemicznej. Stwierdzono resztki rozpoznania skazen, zbiorowego i indywidualnego sprzetu ochrony przed skazeniami (maski przeciwgazowe, odziez ochronna), ktory jest na wyposazeniu kazdego zolnierza.

SKAZENIA PROMIENIOTWORCZE

Teren obiektu BORNE SULINOWO nie jest skazony substancjami radioaktywnymi. Poziom tla promieniowania gamma jest nieco nizszy od poziomu tla dla polnocnej Polski. Rowniez poziom tla promieniowania beta jest nizszy od wartosci podawanych przez Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej (CLOR) jako naturalny.

Poziom promieniowania radioaktywnego jest nieco podwyzszony w rejonie kotlowni (skladowiska zuzla), co jest zjawiskiem normalnym, czesto spotykanym w rejonach skladowisk zuzla czy popiolow. Niewielkie podwyzszenie poziomu promieniowania stwierdzono takze przy powierzchni drog wykladanych kostka granitowa, co jest rowniez zjawiskiem naturalnym. Nie wykryto obecnosci substancji alfa promieniotworczych.

PODSUMOWANIE

1. W rejonie stacjonowania wojsk Federacji Rosyjskiej na terenie obiektu BORNE SULINOWO zanieczyszczeniu lub zniszczeniu ulegly:

- srodowisko gruntowo-wodne - produktami ropopochodnymi o objetosci okolo 2488 tys. m szesc. obejmujace obszar 32, 7 ha; szczegolnie grozne jest zanieczyszczenie obszaru saturacji o objetosci okolo 276 tys. m szesc. ;

- wody podziemne I warstwy wodonosnej na obszarze okolo 1020 ha i objetosci okolo 4, 75 mln m szesc., ktore nalezy uznac za niezdatne do picia i na cele gospodarcze;

- grunty - substancjami chemicznymi o powierzchni okolo 14 ha i objetosci okolo 780 tys. m szesc. (magazyn paliwa rakietowego, magazyny chemiczne, rejon cwiczen chemicznych, rejon w poblizu skladu paliw"A");

- miejsca skladowania odpadow o powierzchni okolo 30 ha;

- zbiornik wody powierzchniowej o powierzchni okolo 3 ha - woda pozaklasowa;

- warstwa glebowo-roslinna o powierzchni okolo 4740 ha;

- lasy o powierzchni okolo 12 260 ha.

2. Wody podziemne I warstwy wodonosnej na obszarze okolo 1020 ha nalezy wykluczyc jako zrodlo wody pitnej i na cele gospodarcze.

3. Obiekt nie jest skazony bojowymi srodkami trujacymi ani substancjami promieniotworczymi.

4. Globalna wycena szkod ekologicznych wynosi ponad 4682 mld zl.

5. Pilne prace zabezpieczajace i rekultywacyjne obejmuja:

- czerpanie produktow ropopochodnych z gruntu na obszarze okolo 1, 2 ha w rejonie rurociagu;

- rekultywacje gruntow zanieczyszczonych substancjami chemicznymi o powierzchni okolo 14 ha;

- oczyszczenie zbiornika wody powierzchniowej z odpadow;

- likwidacje i rekultywacje skladowisk odpadow o powierzchni okolo 30 ha; w pierwszej kolejnosci trzeba zlikwidowac wysypisko znajdujace sie w odleglosci 1,1 km od ujecia wody;

- likwidacje zawartosci 2 zbiornikow paliwa rakietowego (mieszaniny benzyny i krezoli);

- likwidacje skladowiska beczek ze smarami o powierzchni okolo 300 m kw.;

- oczyszczenie i odkazenie wnetrza budynkow magazynu chemicznego.

6. Koszt pilnych prac zabezpieczajacych i rekultywujacych wynosi okolo 201 mld zl.

7. Obiekt, a szczegolnie jego polnocna czesc, stanowi ognisko zanieczyszczenia gruntu i wod podziemnych i powinien byc zakwalifikowany do monitoringu wod podziemnych i powierzchniowych jako monitoring lokalny.

8. Rejon obiektu z uwagi na jego funkcje militarne nalezy traktowac jako teren zwiekszonego ryzyka, istnieje bowiem prawdopodobienstwo, ze nie wszystkie zrodla zanieczyszczen (szczegolnie male) zostaly zlokalizowane. Wszystkie prace na terenie obiektu musza byc wykonywane z duza ostroznoscia. Dotyczy to w szczegolnosci pola roboczego poligonu.